اولین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۷۷ و در دولت اصلاحات برگزار شد. حجت الاسلام «سیدمحمد خاتمی» و دولت او که محور اساسی برنامه‌های خود را بر «توسعه سیاسی» متمرکز کرده بودند، حساب ویژه‌ای روی شوراها باز کرده بودند؛ لذا او، دولتش و حامیانش در جریان اصلاحات تشکیل این شورا را بزرگ ترین دستاورد سیاسی، اجتماعی خود برای حاکمیت مردم در امور شهری می خوانند، البته ای تجربه ای که چندان در اولین مرحله اش خواشایند نبود و با تکرار تاریخ در پنجمین دوره شورای شهر تهران و افتادن این نهاد به دست اصلاح طلبان بیم زیادی وجود داشت که تجربه تلخ شورای اول بازهم تکرار بشود.

تجربه شورای شهر اول تهران آن چیزی نشد که اصلاح‌طلبان دنبال آن بودند. اتفاقا اولین تجربه شورای شهر پایتخت نمونه و مصداقی شد از سیاست‌زدگی و اختلافات و چند دستگی‌هایی که به هیچ وجه موید توسعه سیاسی نبود و در نهایت هم باعث شد کار برای چند دوره یا تمام کمال و یا به صورت نسبی از دست اصلاح طلبان در بیاید تا انتخاباتی که سال گذشته برگزار شد و لیست اصلاح طلبان در تهران تمامی کرسی های پارلمان شهری تهران را تقریبا پس از گذشت ۲۰ سال دوباره به خود اختصاص دادند.

اما درباره حال و هوا و اتفاقات شورای شهر اول تهران باید اشاره کرد که اختلاف‌نظر دولت اصلاحات با مدیریت شهری اصلاح‌طلب و کش مکش های سیاسی بسیار در بین اعضای اصلاح طلب شورای شهر در نهایت منجر به این شد که سیاست زدگی جای سیاست ورزی و تصمیم گیری برای رفاه حال شهروندان را بگیرد و در نهایت شورایی ها و هیات مشتکل شده برای بررسی و رفع اختلافات به این نتیجه برسند که انحلال شورای شهر بهترین تصمیم در آن زمان می تواند باشد.

به تعبیر یک روزنامه اصلاح‌طلب، «انحلال شورای شهر اول تهران» بزرگترین خودکشی سیاسی در دولت اصلاحات بوده است. موضوعی که اگرچه نمی تواند به اصل این دستاورد یعنی برقراری انتخابات و تشکیل شوراها در دولت اصلاحات خلل جدی وارد کند، اما حداقل آن را کمرنگ کرده است. اصل این موضوع هم به دلیل حادث شدن دعواهای جناحی و سهم خواهی بیشتر جریانات سیاسی که درون شورا عضویت داشتند، مربوط می شد.

از ۲۰ اسفند ماه سال ۸۰ که انحلال شورای شهر تهران توسط «محمد علی ابطحی» معاون پارلمانی رئیس جمهور وقت اعلام شد، اصولگرایان سکاندار اصلی شورای شهر تهران و شهرداری پایتخت شدند و تا همین سال گذشته هم این حاکمیت را حفظ کردند تا اینکه در نهایت سال گذشته در جریان انتخابات پنجم شوراها، لیست اصلاح طلبان تمامی کرسی های مدیریت شهری پایتخت را بعد از گذشت ۴ دوره به طور کامل در اختیار گرفتند.

اصلاح طلبان بعد از در اختیار گرفتن پارلمان شهری پایتخت و انتخاب یک شهردار اصلاح طلب بعد از حدود ۱۶ سال تلاش کردند تا تمامی خاطره بد شورای اول را با بکارگیری یک سیاست اصولی و تصمیماتی که در نهایت منفعت آن به شهروندان می رسد، از اذهان عمومی پاک کنند، آنها حتی به دلیل در اختیار گرفتن بخش مهمی از کرسی های شوراها در کلان شهرها تلاش کردند با برگزاری سلسه جلساتی از ظرفیت شوراها در انتخابات پیش روی مجلس و ریاست جمهوری ۱۴۰۰ بهره بگیرند.

البته پس از گذشت ۶ ماه از آغاز بکار شهردار جدید تهران یعنی «محمد علی نجفی» در حالی که انتقاداتی به عملکرد او حتی از سوی محافل اصلاح طلبانه وارد می شد، او در نهایت به دلیل آنچه بیماری اش و لزوم درمان آن عنوان شد، از این مسئولیت استعفاء داد و بگومگوهای سیاسی بین احزابی که سهم بیشتری در شورای شهر تهران دارند، در گرفت و تلاش شد که فردی نزدیک به یکی از این دو حزب یعنی (کارگزاران سازندگی و اتحاد ملت) برای فعالیت به عنوان شهردار برگزیده شود.

دعواهای سیاسی اصلاح طلبانه در جریان انتخاب شهردار جدید تهران به خصوص بین دو حزب یاد شده تا جایی پیش رفت که به صورت علنی مصاحبه های دبیران کل این دو حزب در رسانه ها انعکاس یافت و گفته شد که حتی یکی از این دو حزب این اتفاقات را نزد «سید محمد خاتمی» رئیس دولت اصلاحات گزارش کرده است. البته هرچه بود پس از مدتی این بگومگوها با مطرح شدن یک گزینه نزدیک به اتحاد ملت یعنی «محمود حجتی» فروکش کرد و حتی حزب رقیب یعنی کارگزاران در وصف حامیان او ظاهر شد و به حمایت از وزیر کشاورزی دولت تدبیر و امید پرداخت؛ گویی پشت پرده توافقاتی با توصیه بزرگان جزیان اصلاحات صورت گرفته بود.

البته این اتحاد خیلی پایدار نماند و پس از آنکه حجتی خیلی زود به این نتیجه رسید که کار در دولت و وزارت جهاد کشاورزی شاید بیشتر به مصلحت باشد تا فعالیت به عنوان شهردار که ظن دچار شدن به سرنوشت «محمد علی نجفی» در آن می رفت؛ اتحاد ملت در یک سوی میدان با چند گزینه نصفه و نیمه قرار گرفت و کارگزاران و اعتماد ملی در یک ائتلاف جدی راه را بر کامیابی اتحاد ملتی ها بستند و گزینه ای را رو کردند که در نهایت قرار گرفتنش با یک گزینه دیگر به نام «حسینی مکارم» در رقابت نهایی شانس بالایی را برای آنها ایجاد می کرد.

در نهایت اصلاح طلبان سر انتخاب «محمد علی افشانی» معاون فعلی وزیر کشور به عنوان شهردار تهران ائتلاف کردند و تصمیم گرفتند که کار رو از دست کارگزاران سازندگی و اتحاد ملت بگیرند تا مبادا به آنچه در شورای اول بر سر آنها آمد و اتفاقا نسخه قدیمی اتحاد ملت یعنی حزب مشارکت ایران اسلامی و همین حزب کارگزاران سازندگی بازیگران اصلی آن بودند، تکرار نشود. اصلاح طلبان با این اقدام شان ضمن اتخاذ یک تصمیمی که مبتنی بر اصول و منافع این جریان بود، جلوی شکل گیری اتفاقات احتمالی نظیر آنچه در شورای اول رخ داده بود را گرفتند. اقدامی که خروجی آن انتخاب یک عضو حزب اعتماد ملی به نام «محمد علی افشانی» شد.