خداحافظ برجام؛ سلام بر فصل جدید دیپلماسی

آوای جنوب
برجام به پایان رسید و در حالی‌که سه کشور اروپایی با تکیه بر تفسیرهای یک‌جانبه تلاش داشتند محدودیت‌های گذشته برای ایران را تمدید کنند، ۱۲۱ کشور عضو جنبش عدم تعهد با حمایت قاطع از موضع ایران، این اقدام را غیرقانونی و بی‌اثر دانستند.
با پایان یافتن مهلت ده‌ساله قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، از دقایقی پیش یعنی بامداد امروز شنبه ۲۶ مهرماه ۱۴۰۴، پرونده ایران رسماً از دستورکار شورای امنیت خارج خواهد شد که به تعبیر کارشناسان، این رخداد به‌منزله پایان دوران «نظارت خاص» بر برنامه هسته‌ای ایران و آغاز مرحله‌ای تازه در روابط بین‌المللی کشور است؛ مرحله‌ای که در آن، جمهوری اسلامی ایران با در کنار قدرت‌های بزرگ غیرغربی و اکثریت جامعه جهانی، فرصت دارد تا دیپلماسی فعال خود را به ثمر بنشاند و از فشارهای ساختگی غرب عبور کند.
قطعنامه‌ای که عمرش تمام شد
قطعنامه ۲۲۳۱ در سال ۲۰۱۵ به‌عنوان سند تأییدکننده توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ تصویب شد و زمینه‌ساز لغو تحریم‌های بین‌المللی شد. اما همان‌گونه که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، تأکید کرده، این قطعنامه از ابتدا به‌گونه‌ای طراحی شده بود که با پایان دوره ده‌ساله‌اش، تمام محدودیت‌های تسلیحاتی و موشکی مندرج در آن منقضی شود و هیچ کشوری حق تداوم یا بازگرداندن آن‌ها را ندارد.
با وجود این، کشورهای تروئیکای اروپایی در ماه‌های اخیر تلاش کردند با تفسیرهای یک‌جانبه از مفاد قطعنامه، محدودیت‌ها را تداوم دهند. اقدامی که از نگاه ایران «غیرقانونی و بی‌اعتبار» است و اکنون، با رسیدن موعد ۲۶ مهر، مبنای حقوقی آن به‌طور کامل از بین رفته است.
حمایت ۱۲۱ کشور جهان از موضع ایران
همزمان با نزدیک شدن به موعد پایان برجام روسیه نیز با صدور بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که تلاش سه کشور اروپایی برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت شکست خورده و هیچ مبنای حقوقی برای چنین اقدامی وجود ندارد. وزارت خارجه مسکو تصریح کرده که همکاری روسیه و ایران پس از انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، بر اساس قوانین داخلی و تعهدات بین‌المللی ادامه خواهد یافت.
چین نیز موضع مشابهی اتخاذ کرده و تأکید نموده که «سازوکار ماشه» نه‌تنها فاقد وجاهت حقوقی است بلکه از نظر سیاسی نیز بی‌اثر خواهد بود.
در این میان، جنبش عدم تعهد با ۱۲۱ عضو نیز به‌طور رسمی اقدام سه کشور اروپایی را «غیرقانونی» دانست و حمایت قاطع خود را از موضع جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد. عراقچی این رویداد را «یکی از موفق‌ترین دستاوردهای دیپلماسی چندجانبه ایران در سال‌های اخیر» توصیف کرده است.
مکانیسم ماشه شکست می‌خورد
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی، در پیامی نوشت: «از فردا، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صرفاً در چارچوب توافق پادمان‌ها با ایران تعامل خواهد داشت. قطعنامه ۲۲۳۱ پایان می‌یابد و ما وارد دوره‌ای تازه از تعامل هسته‌ای می‌شویم.»
کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر خارجه نیز تأکید کرده که «تحریم‌هایی که غرب با ادعای مکانیسم ماشه بازگردانده، هیچ وجاهت حقوقی ندارد و هیچ کشوری ملزم به اجرای آن نیست.»
فواد ایزدی، کارشناس مسائل بین‌الملل، در همین راستا در گفت‌وگو با فارس گفت: اروپا در ماجرای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تنها مانده است. روسیه و چین صراحتاً اعلام کرده‌اند که چنین سازوکاری وجود ندارد. از نظر حقوقی هم اروپایی‌ها حتی صلاحیت استفاده از بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام را ندارند، زیرا خودشان تعهداتشان را نقض کرده‌اند

ایزدی افزود: اروپا تلاش می‌کند با فضاسازی رسانه‌ای وانمود کند که قادر به اعمال فشار است، اما در واقعیت، هیچ پشتوانه حقوقی و سیاسی ندارد. این همان شکست ساختاری غرب در ایجاد اجماع علیه ایران است.
افول اجماع‌سازی غرب
کریستوفر هلالی، تحلیلگر آمریکایی و دبیرکل حزب کمونیست آمریکا، در گفت‌وگویی تاکید کرده است: «اسنپ‌بک اروپایی بیشتر یک ژست سیاسی است تا اقدام مؤثر. وقتی روسیه و چین رسماً آن را رد کرده‌اند، یعنی دیگر اجماعی علیه ایران وجود ندارد. این شکست، نشانه افول قدرت غرب در نظام بین‌الملل است.»
به گفته وی، ایران با پیوستن به سازمان‌های مهمی چون بریکس پلاس و سازمان همکاری شانگهای، عملاً در حال عبور از انزوای تحریمی است و نظم جدیدی در حال شکل‌گیری است که دیگر تابع خواست واشنگتن و لندن نیست.
ایران از فردا هیچ الزامی به رعایت محدودیت‌های گذشته ندارد
ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس، نیز در گفت‌وگو با خبرنگاران تأکید کرد: بر اساس مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، از فردا ایران رسماً از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج می‌شود. در این شرایط، همه تحریم‌های مرتبط باید برای همیشه لغو شوند و کشورمان هیچ الزامی به رعایت محدودیت‌های گذشته ندارد.
وی افزود: این نقطه عطفی در تاریخ حقوقی پرونده ایران است. از این پس، برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشور می‌تواند بدون محدودیت ادامه یابد و باید از این ظرفیت برای تقویت استقلال انرژی و پیشرفت ملی استفاده کرد.
فرصت راهبردی پیش‌روی دولت ایران
کارشناسان بسیاری معتقدند پایان قطعنامه ۲۲۳۱، آغاز مرحله‌ای تازه از آن است. اکنون که تلاش‌های سیاسی غرب برای تمدید محدودیت‌ها شکست خورده، ایران فرصت دارد با تکیه بر حمایت کشورهای مستقل، مسیر جدیدی از تعامل فعال را پی بگیرد.
سیدمحمد حسینی تحلیلگر مسائل سیاسی معتقد است فردا، نقطه چرخش استراتژیک است. اگر دستگاه دیپلماسی کشور بتواند روابط خود با شرق و همسایگان را در مسیر توسعه فناوری، انرژی و تجارت تعمیق کند، غرب دیگر امکان بازسازی فشار گذشته را نخواهد داشت.
آغاز توازن جدید قدرت
پایان برجام و خاتمه رسمی قطعنامه ۲۲۳۱، نشانه‌ای از تغییر واقعی موازنه قدرت در نظام بین‌الملل محسوب می‌شود. روسیه و چین و ۱۲۱ کشور از موضع ایران حمایت کرده‌اند؛ غرب در شورای امنیت منزوی مانده و مکانیسم ماشه عملاً بی‌اثر شده است.
اکنون، آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد، استمرار دیپلماسی فعال و چندجانبه ایران است؛ دیپلماسی‌ای که بتواند از فرصت پسابر‌جام برای توسعه اقتصادی، فناوری و امنیتی کشور بهره بگیرد و اجازه ندهد آمریکا و اروپا با بازی‌های سیاسی، شکست خود را به پیروزی رسانه‌ای تبدیل کنند.
امروز برای ایران نه پایان یک توافق، که آغاز فصل جدیدی از اقتدار ملی است.

#پایان_برجام
#ایران
#برجام
#فصل_جدید_دیپلماسی