نفت و دفاع مقدس ؛ از استراتژی نفت در جنگ تا نقش جشن ساز در بازسازی

وجود مواد محترقه با فشار و حجم زیاد این جبهه را کاملاً با جبهه‌های جنگ متفاوت می‌نماید. لذا سردارانی که در این جبهه مردانه ایستادند، مقاومت کردند و جریان تولید را مستمر کردند مردان ماندگار ۸ سال دفاع مقدس هستند. در این جبهه فقط خط بمباران و یا یک گلوله دشمن نیست بلکه خود این واحد در حکم چندین بمب ۵۰۰ پوندی هستند. مثل رزمنده‌ای است که در میدان پر از مین دفاع نماید و بجنگد.

آوای جنوب؛
دکتر محمد جواد عاصمی پور/ یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های دشمن در دوران دفاع مقدس، نابودی اقتصاد ایران در کل و صنعت‌نفت به‌طور خاص، موجب شد تا صنعت نفت در مرکز حملات دشمن قرار گیرد و نقش نفت در اقتصاد ملی، اقتصاد جنگ و اقتصاد بین‌الملل را هدف حملات خود قرار داد.

حمله زمینی، دریایی و به ویژه هوایی دشمن از یک‌طرف پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها، خطوط لوله، تلمبه‌‌خانه و مخازن ذخیره‌سازی را مورد هجوم قرار داد و از طرف دیگر و به عنوان مهم‌ترین هدف مناطق نفتخیز و فلات قاره به عنوان تأمین‌کننده خوراک اولیه واحدهای فوق و از طرف دیگر صادرات نفت خام برای جلوگیری و توقف درآمدهای ارزی ایران که ۹۰درصد از صادرات نفت خام تأمین می‌شد و بیش از سه میلیارد دلار در سال نیاز ارزی بخش جنگ را تأمین می‌ کرد و از طرفی توقف تولید گاز طبیعی تا با ایجاد تنگنا بر جامعه و اقتصاد ملی نارضایتی ایجاد کند و از سوی دیگر پایانه‌های صادراتی و در رأس آن خارک برای در تنگنا قرار دادن اقتصاد جهانی و جایگزینی ایران توسط سایر کشورهای خلیج‌فارس عملاً ایران را در تأمین امنیت انرژی جهانی بی‌اهمیت جلوه دهد. بنده به لحاظ مسئولیت‌هایی که در این دوران در نفت داشتم، بر خود واجب دانستم که حماسه عظیم صنعت‌نفت و پاسداران آن را در دوران دفاع مقدس بازگو کنم که متأسفانه کمتر بدان پرداخته‌اند.

حملات اولیه حوزه عملیاتی به فلات قاره، حملات به سیری، لاوان، خارک،‌ چاه‌های نوروز، رسالت، فروزان و… عملاً تولید ۷۰۰، ۸۰۰ هزار بشکه‌ای روزانه آن را از تراز تولید خارج و در بعضی مواقع به حدود زیر ۱۰۰ هزار بشکه تقلیل داد.

پالایشگاه‌ آبادان در همان روزهای اول به طور کامل از دور تولید و عملیات خارج و پالایشگاه‌های تهران، اصفهان، شیراز، کرمانشاه و تبریز پس از ده‌ها بار بمباران، مجدداً بازسازی شدند. پالایشگاه گاز بیدبلند در چند مورد بمباران و بازسازی شد.

تلمبه‌خانه‌ها، خطوط لوله، مخازن نفت، چرخه تأمین سوخت داخلی، تأمین خوراک نیروگاه‌‌های برق، سوخت مورد نیاز جبهه‌های جنگ و سوخت مصرفی گاز داخلی دچار مشکلاتی شدند.

و اما مرکز ثقل استراتژی دشمن، مناطق نفتخیز جنوب که متولی تولید تقریباً ۹۰درصد نفت خام کشور و صددرصد گاز کشور بود. در آن زمان این مدیریت، کل تولید در خشکی و صادرات نفت خام را شامل می‌شد. حملات به واحدهای بهره‌برداری، خطوط لوله، NGLها، واحدهای نمک‌زدایی، واحدهای تزریق گاز، مخازن، ایستگاه‌های تقویت فشار نفت و گاز از جمله گوره، گناوه و خارک بسیار گسترده و جامع بود.

در یکی از روزها در فاصله ۱۵ دقیقه حمله گسترده و همزمان بر ۲۰ واحد بهره‌برداری از بی‌بی‌حکیمه گرفته تا گچساران، مارون، آغاجاری، امیدیه، اهواز، خارک و مواجهه با از دست دادن بیش از یک میلیون بشکه شدیم.

در یک جمله می‌توان گفت که تاریخ مدیریت صنعت نفت به‌طور عام و مناطق نفتخیر جنوب به طور خاص در دوران دفاع مقدس در جهان منحصر‌ به‌فرد بوده و به طور قاطع می‌توان گفت که هیچ صنعت نفتی در جهان و هیچ شرکت بین‌المللی نفتی، شرایطی را که صنعت نفت ایران و مناطق نفتخیز جنوب تجربه کرده را حتی یک‌دهم آن را به خود ندیده است و این تجارب در دانشگاه‌های دنیا به عنوان «Case study» یا بررسی موردی باید تدریس شود.

*داستان مناطق
۱- مناطق نفتخیز جنوب به عنوان تأمین‌کننده ۹۰ درصد نفت خام و صددرصد گاز طبیعی مورد نیاز کشور در مرکز ثقل حملات دشمن و همچنین مرکز ثقل تصمیم‌گیری‌ها و استراتژی دفاع مقدس از شورای عالی دفاع، دولت و مجلس، ستاد پدافند عامل و غیر‌عامل و حتی رهبری بود. براین اساس چند نقش مهم به مناطق نفتخیز جنوب سپرده شد.
الف- معاونت جنگ و باز‌سازی و پدافند کل تأسیسات وزارت نفت به این مدیریت.

ب – مسئولیت کمیته فنی ستاد پدافند غیر‌عامل کشور

ج- محوریت کمک صنعت نفت در جنگ به ویژه در بعد فنی، لجستیکی و درمان مجروحین و اجرای بعضی از پروژه‌ها از جمله پروژه لوله‌های نفتی فاو

د- از همه مهم‌تر و در کنار این مسئولیت‌های گسترده مسئولیت پدافند عامل و غیر‌عامل از تأسیسات مناطق نفتخیز جنوب و باز‌سازی تأسیسات آسیب‌دیده در این مدیریت و استمرار تولید نفت و گاز و صادرات. در بعد اول مدیریت مناطق نفت‌خیز علاوه بر اداره خود این مدیریت که بیشترین حملات را تحمل می‌کرد، مسئولیت پدافند عامل و غیر‌عامل و باز‌سازی همه تأسیسات وزارت نفت از جمله پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌‌ها – خطوط لوله – تلمبه‌خانه، مخازن نفت و فرآورده‌ها را برعهده داشت؛ این کار را در وهله اول با حضور و همراهی و مدیریت آقای آقازاده وزیر نفت و با سازمان معاونت جنگ وزارت نفت (بعد تصمیم‌گیر) و سازمان اجرایی ستاد باز‌سازی مناطق نفتخیز جنوب اداره می‌شد. قائم‌مقام من در این معاونت ابتدا سید‌علی حسینی و (معاونت سابق پارلمانی وزارت نفت) در ادامه حیدر بهمنی (مدیر‌عامل شرکت حفاری) بودند.

ستاد باز‌سازی مناطق را آقای جشن‌ساز اداره می‌کرد و در هر منطقه مثل خارک، آغاجاری، اهواز، گچساران، مسجدسلیمان، ستاد‌های باز‌سازی به عنوان زیر‌مجموعه در کل یک سازمان توانمند مهندسی و عملیاتی را تشکیل می‌دادند.

همه مدیریت‌های مناطق نفتخیز عضو این ستاد بوده و نقش آنان تعریف می شد. وظیفه این ستاد اجرای طرح‌های پدافند غیر‌عامل و باز‌سازی تأسیسات بعد از بمباران‌ها در حداقل زمان ممکن و استمرار تولید بود و از طرفی بازوی اجرایی سه وظیفه دیگر خارج از مناطق نیز برعهده این ستاد بود.

الف- پدافند غیر‌عامل از تأسیسات نفت شامل پدافند غیر‌عامل درون‌سیستمی و برون‌سیستمی که درون‌سیستمی استفاده از خود سیستم برای ایجاد دفاع درونی که صد‌ها طرح اجرا شد که هرکدام در حد یک اختراع می‌توانند ثبت شوند و چقدر صنعت نفت تعلل کرد و ثبت جهانی این دستاورد‌ها، درگیری پدافند برون‌سیستمی که با ایجاد سازه‌های مقاوم از بیرون دفاع از سیستم‌ها به وجود می‌آید. به خصوص در رابطه با جنگ‌های امروز و آینده بعضی از مناطق نفتی جهان قابل استفاده است. مثلاً پدافند مخازن پروپان در ۶۰۰ NGL که فشار این مخزن ۲۵۰۰ PSI است؛ یعنی خود معادل ۵ بمب ۵۰۰ پوندی اگر منفجر شود قدرت تخریب دارد. در مرکزیت این اتفاق در همان زمان به‌وقوع پیوست و بیش از ۴ کیلومتر همه تأسیسات سر راه خود را ذوب کرده و با انتقال اطاق فرمان‌ها و بعضی از تأسیسات به زیر زمین که مهمترین آن در خارک که جزیره مرجانی است، سنگر‌سازی برای حفظ جان نیروی انسانی و حتی پدافند اسناد و مدارک. بحث صنایع نفت جدا از موضوع جنگ خود یک منبع خطر است.

وجود مواد محترقه با فشار و حجم زیاد این جبهه را کاملاً با جبهه‌های جنگ متفاوت می‌نماید. لذا سردارانی که در این جبهه مردانه ایستادند، مقاومت کردند و جریان تولید را مستمر کردند مردان ماندگار ۸ سال دفاع مقدس هستند. در این جبهه فقط خط بمباران و یا یک گلوله دشمن نیست بلکه خود این واحد در حکم چندین بمب ۵۰۰ پوندی هستند. مثل رزمنده‌ای است که در میدان پر از مین دفاع نماید و بجنگد.

نیرو‌های بهره‌برداری و عملیاتی، نیرو‌های تعمیرات – آتش‌نشانی – بازرسی و ایمنی – کالا – ترابری حراست، خدمات – بهداشت و درمان – مهندسی و فنی در کنار بچه‌های باز‌سازی لشکر افتخار‌آفرین مناطق نفت‌خیز هستند.

پالایشگاه تبریز را برای دهمین بار بمباران کردند؛ زمستان بود، لشکر جنوب برای دفاع و باز‌سازی به طرف تبریز حرکت کرده و حماسه عظیمی را خلق کردند. در پالایشگاه کرمانشاه، اصفهان، تلمبه‌خانه تنگ فنی، در لاوان و سیری و خارک، در پالایشگاه بیدبلند و ایستگاه تقویت فشار گاز و صد‌ها

ب- در بعد دوم وظایف کمیته فنی ستاد پدافند غیر‌عامل کشور که مسئولیت این ستاد با دکتر فیروز‌آبادی بود و مسئولیت کمیته فنی به دلیل دستاورد‌های مناطق نفتخیز به ما محول شد.

ج ـ در بعد سوم، ارتباط بسیار نزدیکی با سازمان جنگ سپاه ششم خوزستان به فرماندهی سردار شهید علی هاشمی، قرارگاه خاتم‌الانبیا با سرپرستی فروزنده (رئیس فعلی بنیاد مستضعفان) ترابری سپاه با فرماندهی سردار شهید کاظمی و ارتش ۹۲ زرهی، نیروی هوایی، پایگاه هوایی امیدیه هماهنگی با ارتش در تردد نفت‌کش‌ها در خلیج فارس پروژه‌های زیادی را در بعد فنی اجرا کردیم ـ پشتیبانی لجستیکی گسترده صورت گرفت، رابط مناطق در این رابطه با آقای جشن‌ساز و نوذر به عنوان معاون وزارت نفت بود و آقای بهمنی و سیدعلی حسینی و در کل وزارت نفت با اینجانب و یکی از اقدامات گسترده پروژه فاو که از پروژه‌های بسیار به‌یاد ماندنی است که با سرپرستی آقای جشن‌ساز اجرا شد و شهید عروجعلی کریمی در این حادثه شهید شد و نقش مهمی در حفظ امنیت فاو بود و با بستن ۱۳ خط لوله گاز و نفت پس از سیال و امکان انفجار آن و به خطر افتادن کل نیروهای مستقر در فاو را خنثی نمود.

این پروژه هم به عنوان یکی از دستاوردهای فنی باید ثبت شود. تخصیص و تجیهز بیمارستان شهید بهشتی در این مناطق در زمان حملات به رزمندگان که جا دارد از پزشکان و کادر پزشکی به سرپرستی آقای دکتر بساق‌زاده و دکتر ؟؟؟ و سایرین به نیکی نام ببرم. نقش‌های خوش‌نویس انصاری ـ معینی ـ محمدی ـ بسیار ارزنده و همراه بود و بخش خدمات بهداشت و درمان کامپیوتر و خدمات که ده‌ها خدمات گسترده را فراهم می‌کرد و پشتیبانی ترابری و لجستیکی از جنگ.
دـ اما وظیفه مهم در سالی که مربوط می‌شد به پدافند عامل و غیرعامل و بازسازی تأسیسات پس از بمباران و استمرار عملیات تولید نفت و گاز و صادرات در خود مناطق نفتخیز که زیر شدید‌ترین بمب‌باران‌ها بود.

معاونت عملیات جلودار این حرکت بود، نیروهای این معاونت عملاً در سنگرهای تولید بودند. نیروهای واحدهای بهره‌برداری ـ نمک‌زدایی ـ تزریق گاز و اداره کل و کلیه واحد‌های زنجیره تولید، به ویژه اداره کل تعمیرات ـ آتش‌نشانی ـ بازرسی و ایمنی ـ ترابری که نه فقط مسئول عملیات بودند بلکه مؤثرترین مشترکین در امر بازسازی و پاکسازی پس از بمباران‌ها بود.

نیروی حراست که وظایف بسیار سنگین و گسترده از جمله پدافند عامل از تأسسات و حفاظت و ایمنی آن را به عهده داشت اداره کل حالا و با مسئولیتی پیرمردی آن موقع به ۴۳ سال سابقه آقای محراب‌زاده و به ویژه معاونت فنی و در رأس آن مهندس نفت و معاونت مهندسی و ساختمان که نقش مهم و فنی و اجرایی را داشتند خوب است بعضی اسامی را نام ببرم ـ نادری ـ سروشی ـ حیدر بهمنی لجمیری ـ گلگیری ـ یاسینی ـ قریشی ـ جوادی ـ رسول خمینی ـ مرحوم نظری ـ اسپیپاری ـ آغاجاریان ـ آغاجاری ـ محمودی ـ متأسفانه پیر شدیم و اسم‌ها از خاطرم رفته است.

بخش فنی و مهندسی و ساخمان‌های شمالی که پیشکسوت‌تر از من بود، خواجه مؤمنی ـ و ده‌ها نفر در این بخش، بخش مهندسی نفت ـ باوریان ـ غفرانی ـ مطهری ـ محسن پوریان ـ عسکری و اسامی دیگر اجرای صدها پروژه پدافند عامل و غیرعامل و به ویژه نقش ستاد بازسازی به سرپرستی آقای جشن‌ساز از جمله مهم‌ترین مدیریت زمانی پروژه‌هاست که به جرأت می‌گویم رکورد اجرای پروژه در کل تاریخ صنعت نفت است و به ویژه امروزه که یکی از معضلات ما زمان اجرای پروژه‌هاست درس‌های خوبی به ما می‌دهد.

فقط خواستم یادآوری باشد از آن زمان و سر تعظیم فرود آوریم در مقابل شهدا و جانبازان صنعت‌نفت و در رأس آنان شهید مهندس تندگویان و سرداران و لشگر عظیم ۱۴۰ هزار نفری نفت و به‌طور خاص شهدا و جانبازان مناطق نفتخیز جنوب و سردارانش و تیمی از ۴۰ هزار نفر سربازان رشیدش و دین خود را به عنوان مورخی در بررسی بخشی از تاریخ ادا کنیم.