ماجرای وصیت‌نامه مرحوم “حسین پناهی” ناگفته‌های “آنا پناهی” از پدر؛ جملات نقادانه و وصیت‌نامه منسوب به پدرم “جعلی” است

حسین پناهی در ۶ شهریور ۱۳۳۵ در روستای دژکوه از توابع شهر سوق استان کهگیلویه و بویراحمد متولد شد. پس از اتمام تحصیل در بهبهان به توصیه و خواست پدر برای تحصیل به مدرسه آیت‌الله گلپایگانی رفت و بعد از پایان تحصیلات برای ارشاد و راهنمایی مردم به محل زندگی‌اش بازگشت.

پناهی پس از آن به تهران رفت و در مدرسه هنری آناهیتا به مدت ۴ سال درس خواند و دوره بازیگری و نمایشنامه‌نویسی را گذراند. وی بازیگری را نخست از مجموعه تلویزیونی محله بهداشت آغاز کرد. سپس چند نمایش تلویزیونی با استفاده از نمایشنامه‌های خودش ساخت که مدت‌ها در محاق ماند.

با پخش نمایش «دو مرغابی در مه» از تلویزیون که علاوه بر نوشتن و کارگردانی، خودش نیز در آن بازی می‌کرد، خوش درخشید و با پخش نمایش‌های تلویزیونی دیگرش مورد توجه مخاطبان قرار گرفت.

نمایش‌های «دو مرغابی در مه» و «یک گل و بهار» که پناهی آنها را نوشته و کارگردانی کرده بود، بنا به درخواست مردم به دفعات از تلویزیون پخش شد. در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰، او یکی از نوآورترین نویسندگان و کارگردانان تلویزیون بود.

به دلیل فیزیک کودکانه و شکننده، نحوه خاص سخن گفتن، سادگی و خلوصی که از رفتارش می‌بارید و طنز تلخش بازیگر نقش‌های خاصی بود. اما حسین پناهی بیشتر شاعر بود؛ و این شاعرانگی در ذره ذره جانش نفوذ داشت. نخستین مجموعه شعر او با نام «من و نازی» در سال ۱۳۷۶ منتشرشد، گفته می‌شود این مجموعه شعر تاکنون بیش از ۱۶ بار تجدید چاپ و به ۶ زبان زنده دنیا ترجمه شده‌است.

حسین پناهی در ۱۴ مرداد ۱۳۸۳ در سن ۴۸ سالگی درگذشت و در قبرستان شهر سوق واقع در استان کهگیلویه و بویراحمد به وصیت خودش به خاطر اینکه مادرش در آنجا دفن شده بود به خاک سپرده شد. علت مرگ وی به گزارش پزشک قانونی سکته قلبی بوده است.

مصاحبه‌ای با آنا پناهی فرزند دوم مرحوم حسین پناهی انجام داده‌ایم که در آن به برخی مسائل از جمله دلیل معروفش شدن حسین پناهی بعد از مرگش، دلیل به خاک سپرده شدن در دژکوه و جریان وصیت‌نامه منتسب به حسین پرداخته شده است.

تسنیم: حسین پناهی چگونه حسین پناهی شد؟

آنا پناهی: حسین پناهی از جمله شاعرانی بود که شخصیت و شعر و زندگی او بسیار شبیه به هم بوده و به تعبیر دوستی  این شاعرانه‌گی در ذره ذره‌ جانش نفوذ داشت. او خودِ خود حسین پناهی بود کسی که هیچ وقت کسی شبیه و مانند او نخواهد شد.  او بسیار ساده شعر می‌گفت و بسیار ساده بازی و زندگی می‌کرد و درعین حال پیچیدگی‎های شخصیتی و شاعرانگی خودش را هم داشت. به نظر من سادگی و صداقت حسین پناهی در انتقال درک و دریافت‎ها با مخاطبانش حسین پناهی را فردی محبوب و دوست داشتنی کرد.

تسنیم: حسین پناهی را بیشتر مردم با چه فیلم یا سریالی می‌شناسند و چرا؟

آنا پناهی: البته این شناخت از بازی حسین پناهی در رده‌های سنی مختلف فرق می‌کند. دهه‌ ۵۰ او را با بازی و شخصیت الیاس در «دو مرغابی در مه»، با آن شاعرانگی که بر آمده از زندگی در روستا و در دامن طبیعت، و آن تخیلات و رؤیاهای گنگ و مه آلود به وجود آمده در عمق ذهنش، و آن تراژدی مدرنی که این شخصیت داشته و از جهات زیادی با زندگی و شخصیت او شبیه بوده است می شناسند. شاعر و نویسنده‌ای رؤیاپرداز که هیچ یک از رؤیاهایش در دنیای واقعی به واقعیت تبدیل نمی‌شوند. اما متولدین دهه ۶۰ و دهه ۷۰  او را با آژانس دوستی و دزدان مادربزرگ، یحیی و گلابتون و فیلم سایه خیال می‌شناسند و دوست دارند. و بعد از آن دقیقا زمانی است که بُعد شاعرانه شخصیت وی به مرور پررنگ‌تر می‌شود و و دهه‎های بعداز این حسین پناهی را بیشتر باشعر شناخته و او را به عنوان بازیگر چندان نمی‌شناسند.

تسنیم: حسین پناهی در بیشتر فیلم‎ها و سریال‌ها نقش کودکانه داشت و خودش می‌گفت بعد از مرگم معلوم می‌شود چرا این نقش‌ها را بازی کردم. دلیلش چه بود؟

آنا پناهی: وقتی از حسین پناهی پرسیده می‌شود که چرا نقش کودکان یا نقش‌های نامتعارف را بازی می‌کند جوابی می‌دهد که من هم عینا همان جواب را برای شما می‌نویسم.

حسین پناهی گفت «به جهت نامتعارف بودن قرنی که در آن زندگی می‌کنیم». این گفته در وهله اول شیطنتی است برای ایجاد چالش در ذهن تماشاچیان نمایش‌ها و فیلم‌ها. البته که از این گفته سوء تعبیر نشود. «منظورم این نیست که من نابغه ای هستم که بعد از مرگم به وجود نازنینم پی می‎برند»! نه می‎خواستم بگویم بعضی چیزها تا آدم هست (حالا هر کسی) نمی‌شود در مورد آن حرف زد چون اگر بگویی پر می‌شوی از «من» .

تسنیم: مرحوم حسین پناهی بعد از مرگش بیشتر از حیاتش معروف شده به‌‎ویژه در زمینه شعر و جملات نقدش. دلیل این موضوع چیست؟

آنا پناهی: حسین پناهی همیشه حسین پناهی بوده اما این ماییم که بر طبق عادتی غلط انسان‌ها را بعد از مرگشان مورد توجه قرار می‌دهیم. و در زمان حیاتشان هم با نگاه‌های ناصحیح و ناآگاهانه و سطحی نسبت به هنر و شخصیتشان که بیشتر به آنها تحمیل می‌شود به صورتی موجب ناراحتی و رنجش آنها می‌شویم.

بله، حسین پناهی قبل از مرگش بیشتر به عنوان یک بازیگر شناخته شده بود تا یک شاعر. بازیگری با بازی‌های خاص و شخصیتی دوست داشتنی، گنگ و پیچیده. البته اینکه بعد از مرگش بعد شاعرانه‌ او بیشتر مورد توجه قرار گرفت که به علت چاپ آثاری بیشتری از وی در زمینه شعر بود.

و این نکته را هم بگویم که حسین پناهی جملات نقادانه ندارد و آنچه امروز به نام حسین پناهی با مضمون نقدهای اجتماعی و سیاسی منتشر می‌شود جعلی است.

تسنیم: ماجرای وصیت‌نامه مرحوم حسین پناهی چیست؟

آنا پناهی: ماجرای خاصی ندارد یکی دو سال بعد از مرگ وصیت‌نامه‎ای منتسب به حسین پناهی منتشر شد که این مطلب هم جعلی و ساختگی بود و اینکه چه افرادی و با چه نیتی به نشر مطالب جعلی اقدام می‌کنند را فقط خدا می‌داند و عمدی یا سهوی بودنش را هم واقعا نمی‌دانم.

تسنیم: جمله‌ای از پدر خطاب به خودت که همیشه برایت ماندگار و دوست داشتنی است؟

آنا پناهی: طبیعتا کتاب‌ «نامه‌هایی‌به آنا» را دوست دارم و به‌ویژه این متن را:

«آنای عزیزم

این روزها هر وقت به تو فکر می‌کنم،

به تصویر ِکبوتری می‌رسم

که در لا به لای درختی ناشناخته نشسته است

و در زیر  باران  یک‌ریز،

به دنبال  چیز نامعلومی به چپ ُ راست گردن می‎کشد!

این تصویر را شاید از حسی گرفته‌ام،

که در اعماق نگاهت پنهان کرده‌ای!»

…

تسنیم: رابطه حسین پناهی با خانواده چگونه بود؟

آنا پناهی: ما کلا خانواده‌ خوشبختی بودیم. رابطه گرم و صمیمی و عاشقانه با هم داشتیم. پدرم بسیار مهربان و دوست داشتنی بود و در عین حال بسیار حساس.

تسنیم: حسین پناهی فیلم نگاه می‌کرد؟ چه نوع فیلم‎هایی؟

آنا پناهی: بله، خیلی زیاد. فیلم‌های مستند حیوانات را خیلی دوست داشت مثل “چنگ و دندان”. و  فیلم‌هایی که بار ادبی و فلسفی داشت و بهترین فیلم‌های موجود در دنیا را هم در حد امکان تماشا می‌کرد، مثل “آیینه” تارکوفسکی و” طعم گیلاس” کیارستمی.

تسنیم: چرا حسین پناهی در سوق به خاک سپرده شد؟

آنا پناهی: به دلیل تعلق خاطری که به زاده‌گاهش «دژکوه» داشتند و دقیقا مزار ایشان روبروی دژکوه و در کنار مادرشون به خاک سپرده شدند.

گفت‌وگو از سجاد نوبهار