آشنایی با آداب و رسوم عزاداری ماه محرم در استان کهگیلویه و بویراحمد

مردم استان کهگیلویه و بویراحمد مردمی ولایتمدار و دوستدار اهل بیت (ع) هستند که در ایام ماه محرم مانند دیگر مناسبت‌های مذهبی، مراسم‌های خاصی اجرا می‌کنند.

آوای جنوب / گزارش از پری‌سیما هاشمی

با وجود گذشت یک هزار سال از شهادت امام حسین (ع) و یاران با وفایش نه تنها از عمق این حادثه کاسته نشده بلکه هر چه بیشتر می‌گذرد، این قلمرو گسترده‌تر شده و آئین‌ها با شکوه بیشتری برگزار می‌شوند.

با توجه به این که مراسم عزاداری ویژه ماه محرم در کشورهایی مانند لبنان، ترکیه، سنگال، کانادا، انگلستان و هلند توسط شیعیان این کشورها برگزار می‌شود، در سراسر ایران نیز آئین‌های عزاداری ماه محرم هر سال با شور و اشتیاق خاص به امام حسین (ع) برگزار می‌شود.

اگر به عقب برگشته و تاریخ گذشته ایران را مطالعه کنیم، می‌بینیم آئین‌هایی مانند نخل گردانی یا حمل تابوت‌های نمادین شهدای کربلا در زمان آل‌بویه نیز مرسوم بوده و ساختن تکیه در زمان ناصرالدین شاه قاجار موجب رونق تعزیه‌خوانی در آن زمان و زمان‌های بعد از آن شد.

این آئین‌ها نسبت به فرهنگ هر منطقه، استان یا قوم متفاوت بوده و از زمان گذشته تاکنون همواره در قالب هیئت‌های مذهبی، راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی و تکایا برگزار شده است؛ البته امروزه روضه و مداحی بیشتر از تعزیه خوانی برگزار می‌شود.

آئین‌های محرم ریشه در فرهنگ هر استان و قوم داشته و مواردی مانند تزئین علم، گهواره علی‌اصغر (ع) یا حجله آرایی قاسم (ع) نشانه علاقه و حس زیبایی‌شناسی مردم است.

درست است که پیام عاشورا ایستادگی حق در مقابل باطل بوده اما هر مراسم آئینی آغاز و پایانی دارد که مراسم سالار شهیدان نیز اینگونه است.

برگزاری آئین‌های ماه محرم در استان‌های مختلف کشور، متفاوت بوده اما هدف همه آنها همدلی، الفت اجتماعی و نشان دادن ارادت خود به اهل بیت و ائمه اطهار (ع) است.

برخی آئین‌ها از قدمت طولانی‌تری برخودار هستند مانند نخل‌گردانی که یکی از سه آئین برتر کشوری است.

کهگیلویه و بویراحمد با مرکزیت یاسوج و مساحتی حدود ۱۶ هزار و ۲۴۹ کیلومتر مربع، سرزمینی نسبتا مرتفع و کوهستانی است.

این استان دارای هشت شهرستان، بویراحمد، کهگیلویه، گچساران، دنا، بهمئی، چرام، باشت و لنده بوده که شامل ۱۶ شهر و بیش از ۱۷۰۰ روستا است.

اصلی‌ترین مشخصه‌های فرهنگی و اجتماعی مردم این منطقه این است که در گذشته عشایری بوده و تاکنون نیز تا حدودی این بافت را حفظ کرده‌اند.

این استان مردمی ولایتمدار، مومن و صد درصد شیعه دارد که در طول سال و متناسب با ایام مذهبی آئین‌ها، فرهنگ، آداب و رسوم خاصی داشته و در ایام محرم نیز مانند دیگر مناسبت‌ها، مراسمات و سنت‌های خاصی را اجرا می‌کنند.

آب و جارو کردن، غبارروبی و سیاهپوش کردن مساجد و حسینه‌ها، آماده کردن و شستن دیگ‌های بزرگ جهت پخت نذری، خریدن و آماده کردن لباس‌های مشکی، نوشتن جملات و نوشته‌های مربوط به عاشورا و امام حسین (ع) بر روی خودروها از جمله کارهایی است که مردم این استان جهت آماده شدن و استقبال از ماه محرم انجام می‌دهند.

حتی اگر کسی عروسی یا مراسم جشنی دارد آن را قبل از رسیدن ماه محرم انجام و تمام می‌کند چون اعتقاد دارند در ماه محرم و صفر به احترام شهدای کربلا و بی‌بی زینب (س) که داغدار برادر است، نباید مجالس شادی برگزار شود.

عشایر استان نیز همزمان با فرا رسیدن ماه محرم با برپا کردن علم و پایه، نصب یک چراغ بالای آن و جارو زدن اطراف این علم توسط زنان و دختران، آماده کردن دستگاه‌های صوتی جهت اجرای روضه و نوحه‌خوانی به استقبال این ماه می‌روند.

علی موسوی یکی از افراد منطقه عشایری است که به خبرنگار فارس گفت: امروزه در ایام محرم مردها علم و وسایل صوتی و روشنایی را فراهم کرده و زنان با جارو کردن اطراف آن، جا را برای مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی هیئت امام حسین (ع) آماده می‌کنند.

وی ادامه داد: شب‌ها نیز زنان قالی پهن کرده و دورتر از مکان سینه‌زنی نشسته و هیئت را می‌بینند.

موسوی در ادامه اظهار کرد: در گذشته نیز اسبی را به عنوان اسب امام حسین (ع) زین و تزئین کرده و بین هیئت می‌گردانند، نوحه‌خوانان نوحه می‌خواندند و بعضی‌ها مانند تعزیه واقعه کربلا را به تمثیل اجرا می‌کردند و زنها نیز با دیدن این نمایش‌ها جیغ (لیکه) و شیون سر می‌دادند که به این رسم به اصطلاح «کتل» می‌گفتند.

کارشناس فرهنگی کانون‌های عشایری کهگیلویه و بویراحمد، زر شهنه ایشخنم وای وای/یوسف گل پیرهنم وای وای / زیر درخت شهن را شخم می‌زنم، وای وای/ یوسف گل پیرهنم، وای وای/ و یه کارد خونی دییمه/ چایر وریش کشییمه / یک کارد خونی دیده‌ام/ چادر رویش کشیده‌ام/ را از اشعاری که عشایر در گذشته برای مراسم امام حسین (ع) می‌خواندند، عنوان کرد.

محمد هاشمی، نیز در رابطه با رسوم قدیم مردم عشایر و روستاهای کهگیلویه و بویراحمد گفت: زنان عشایری حجله‌ای برای حضرت قاسم و گهواره‌ای (تهته) برای حضرت علی‌اصغر (ع) درست کرده، به آن گردو و زنگوله و چشم زخم آویزان و روی آن را پارچه سبز می‌کشیدند.

کارشناس ادبی و واژه‌شناسی استان ادامه داد: این زنان در ایام محرم با روشن کردن آتش و دور آن حلقه زدن برای دامادی حضرت قاسم (ع) و حضرت علی‌اصغر نوحه (شروه) خوانده و عزاداری می‌کردند و بعد از آن نیز با وصل کردن سنجاق یا گره زدن پارچه از آنها طلب حاجت می‌کردند.

از دیگر رسم‌های ماه محرم در قدیم این بود که همه خانواده‌ها بعد از عزاداری ظهر عاشورا و اقامه نماز برای نهار به محل عزاداری رفته و کسانی که غذای نذری داشتند آن را آورده و بین عزاداران تقسیم می‌کردند که البته این رسم هنوز هم اجرا می‌شود.

امروزه مراسم سینه‌زنی در این استان شبیه به استان‌های جنوبی مانند خوزستان بوده که بیشتر افراد کمر همدیگر را گرفته و دایره‌ای می‌چرخند.

یکی دیگر از رسم‌های استان پخت حلیم و آش گندم در صبح روز عاشورا است که در زبان محلی به آن «هریسه» می‌گویند.

نذری دادن و سفره انداختن برای حضرت ابوالفضل (ع) نیز از نذرهای شایعی است که خانواده‌های استان آن را انجام داده و از این منبع کرم و سخاوت، کوه استقامت، علمدار و قمر بنی‌هاشم طلب حاجت می‌کنند.

نمادهایی از کربلا، بر پا کردن حجله حضرت قاسم (ع) و نصب لامپ با رنگ‌های مختلف در آن، گهواره حضرت علی‌اصغر (ع) که با پارچه سبز پوشیده شده و روی دست می‌چرخد، بر پا کردن سیاه چادرهایی که با پارچه‌های سیاه و سبز پوشیده شده و شب‌ها خار و خاشاک‌هایی در آنها آتش زده و برگزاری نمایش‌هایی از صحنه‌های کربلا به ویژه شهادت امام حسین (ع) و اسارت حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) از دیگر آئین‌ها و مراسماتی است که در این استان اجرا می‌شود.

صدای طبل و سنج در شهر، روستا و مناطق عشایری، شیون و عزای زنان، مردان، پیر و جوان نشانه عشق و علاقه این مردم به اهل بیت (ع) بوده و امسال نیز این مراسمات با توجه به اتفاقات اخیر و حادثه منا همراه با شعارهای ضد استکباری باشکوه‌تر از سال‌های گذشته برگزار شود.