غرب کارون و گنجینه ای نهان در سرزمین نفت/ به قلم دکتر محسن دلاویز

یک برآورد اولیه نشان می دهد با احتساب تداوم قیمت بدبینانه قیمت فعلی نفت در ۴۵ دلار به ازای هر بشکه، ارزش محصولات حاصل از این منطقه با ضریب برداشت فعلی دست کم ۱۳۵ میلیارد دلار خواهد بود

آوای جنوب / دکتر محسن دلاویز

کارشناس ارشد انرژی

ایران در طی نیم قرن اخیر دو تغییر بزرگ در مرکز ثقل تولیدات هیدروکربنی خود را تجربه کرده است، در اواخر دهه ۴۰ شمسی طرح های تولید نفت دریایی ایران در خلیج فارس با جدیت پیگیری می شد و به دلیل اینکه مناطق خشکی عمدتا در حوزه عملیات کنسرسیوم نفت بود، شرکت ملی نفت ایران در آن زمان در تلاش بود تا با افزایش تولید از مناطق دریایی، استقلال فنی و عملیاتی خود را هم وزن کنسرسیوم بالا ببرد .

در همین دوران بود که طرح های مهم تولید نفت در خارگ، بهرگان، سیری و لاوان اجرا شد و دهها طرح اکتشافی دیگر نیز در سراسر خلیج فارس و حتی بخش هایی مختصر از دریای عمان اغاز شد . تولید نفت دریایی ایران که سالهای ابتدایی حیاتش را می گذراند با وقوع انقلاب اسلامی و به دلیل حملات وحشیانه عراق به تاسیسات نفتی دریایی ایران تا حد زیادی کاهش یافت اما به هر حال یک موج مهم در تغییر و تحول مرکز ثقل توجه تصمیم گیری صنعت نفت ایران از نواحی قدیمی خوزستان و کرمانشاه ( که از ابتدای حیات صنعت نفت ایران تا دهه ۵۰ ادامه داشت) به مناطق و آبهای فراساحلی ایران، در خلال سالهای اواخر دهه ۴۰ تا ۵۰ شمسی رخ داد .

بعد از پایان جنگ و بازسازی تاسیسات نفتی آسیب دیده ، تمرکز صنعت نفت از اواخر دهه ۷۰ شمسی روی تولید از میدان مشترک گازی پارس جنوبی متمرکز شد و این میدان عظیم به مرکز ثقل توجه و برنامه ریزی و حتی اختصاص بودجه های توسعه ای صنعت نفت بدل شد . در اثر توجه و تاکید دولت و بدنه سیستم اجرایی کشور، موجی از عمران فراگیر و ساخت تاسیسات زیربنایی در منطقه عسلویه و نواحی اطراف ان شکل گرفت . دهها واحد صنعتی عظیم تولید پتروشیمی، پالایشگاه های گازی و تاسیسات جانبی در این نقطه از نوار ساحلی ایران در خلیج فارس پاگرفت . طی تمامی سالهای دهه ۸۰ و نیمه راه دهه ۹۰ شمسی، پارس جنوبی به واژه ای مترادف ” اراده برای توسعه” تبدیل شد و بخش مهمی از انرژی و توجه نظام کلان توسعه کشور در این نقطه متمرکز شد . هر چند در این نقطه از طرح های تولیدی هنوز نتوانسته ایم عقب ماندگی کشور از رقیب ( قطر) در تولید هیدورکربور از مخزن مشترک را جبران کنیم اما این حقیقت را هم مجال انکار نیست که به برکت توجه و تمرکز قوای تصمیم گیر و اجرایی کشور روی موضوع پارس جنوبی، یک تمدن صنعتی در این ناحیه ظهور کرد که آثار و تبعات ارزشمندی همچون درآمدزایی، اشتغالزایی، ایجاد قدرت اقتصادی در نوار شمالی خلیج فارس برای ایران، پیشرفت چشمگیر در حوزه تولید محصولات پتروشیمی، رشد و بالندگی بخش خصوصی در حوزه های پیمانکاری، خدمات، تصدی تولید، ایجادارزش افزوده در زنجیره پایین دستی و جهش در برنامه تامین نیازگازی کشور و فراهم آمدن امکان صادرات گاز از جمله مهمترین این پیامدها بود.

اکنون و در شرایطی که برخی از اثار مبارک تمدن صنعتی پارس جنوبی، در حال بلوغ و رونمایی است، سیستم تصمیم گیری کشور یک گام موثر دیگر برداشته و مناطق غرب کارون را در کانون توجه و تمرکز خود قرار داده است و این امید وجود دارد که در پرتو ذخایر ارزشمند این منطقه و در اثر اجرای طرح های توسعه ای، غرب کارون به محل پیدایش تمدن صنعتی جدیدی تبدیل شود و آقثار و برکات مبارک ان شامل همه اقتصاد ایران و نیز استان خوزستان شود.

گنجینه ای نهان در سرزمین نفت

غرب کارون، ناحیه ای نسبتا وسیع از اراضی خاور رودخانه کارون تا مرز مشترک ایران و عراق است که اگرچه جزیی از استان نفتخیز خوزستان بوده است اما در سالهای دهه ۶۰ به دلیل وقوع جنگ و در دو دهه بعد از ان نیز به علت وجود آثار و علائمی همچون میادین پاک نشده مین، امکان اجرای جدی طرح های اکتشاف و تولید نفت در آن میسر نشده بود.

با این حال ذخیره نفتی بسیار ارزشمندی در این ناحیه از ایران قطعی شده است که بخش قابل توجهی از ان را هم نفت سنگین میدان فوق عظیم آزادگان تشکیل می دهد، بخش قابل توجه ای از میدان های غرب کارون با کشور عراق مشترک است و طرح های توسعه و تولید نفت از این میدان ها به عنوان بخشی از برنامه استراتژیک افزایش ظرفیت تولید ایران و با ماموریت اضافه تولید یک میلیون بشکه نفت خام در روز با طراحی سرمایه گذاری بیش از ۲۰ میلیارد دلار، از چند سال قبل به عنوان یک اولویت شرکت ملی نفت ایران ارزیابی شد.

با این حال تنها طی دو سال اخیر بوده است که با توجه و تمرکز جدی تر، این اولویت به یک ، برنامه تبدیل و به “تمرکز” تبدیل شده است و مقرر شده است تا در برنامه‌ بلند مدت توسعه صنعت نفت در افق ۱۴۰۴ تولید روزانه یک میلیون بشکه نفت در غرب کارون عملیاتی شود.

مرکز ثقل موجه صنعت نفت

این منطقه پرمزیت البته هنوز امکان کشف قطعی ذخایری بیشتر را هم دارد چرا که کار تولید از لایه های اولیه اغاز شده است و هنوز امکان دارد بررسی های اکتشافی دقیق تر به ارقامی خیره کننده در لایه های زیرین نیز برسد، در این منطقه حدود ۱۳ میدان مجزای نفتی تفکیک شده اند که میادین آزادگان، یادآوران، دارخوین، جفیر، بندکرخه، سوسنگرد، مشتاق، خرمشهر و امید از جمله مهمترین آنها هستند.

بر اساس برنامه‌ریزی صورت گرفته، با توسعه‌ میادین مذکور توان تولید روزانه ۲۵۰ هزار بشکه نفت خام سنگین و ۵۰ هزار بشکه نفت سبک از میدان یادآوران، ۲۲۰ هزار بشکه نفت سبک از میدان دارخوین، ۱۰۰ هزار بشکه نفت سبک و ۱۶۰ هزار بشکه نفت سنگین از میدان آزادگان، ۵۰هزار بشکه نفت سنگین از میدان جفیر و در مجموع ۱۷۰ هزار بشکه نفت سنگین از میادین کوچک دیگر فراهم خواهد شد.

اصلی ترین لایه‌های تولیدی میادین غرب کارون شامل لایه‌های سروک با ۹ میلیارد و ۸۸۰ میلیون بشکه نفت درجا، لایه‌ کژدمی با یک میلیارد و ۲۶۰ میلیون بشکه نفت درجا، لایه‌ گدوان با ۳۷۰ میلیون بشکه نفت درجا و لایه‌ فهلیان با ۲ میلیارد و ۳۳۲ میلیون بشکه نفت درجاست که ضریب بازیافت از این لایه‌ها حدود ۶/۱۵ درصد پیش‌بینی شده است.

یک برآورد اولیه نشان می دهد با احتساب تداوم قیمت بدبینانه قیمت فعلی نفت در ۴۵ دلار به ازای هر بشکه، ارزش محصولات حاصل از این منطقه با ضریب برداشت فعلی دست کم ۱۳۵ میلیارد دلار خواهد بود، شاید درک این رقم بتواند دلیل تغییر نگاه متولیان برنامه ریزی کشور و متمرکز شدن همه نگاه ها به روی این منطقه را توجیه کند.

وسواس در تمدن سازی جدید

ایران، تاکنون حدود۴٫۵ میلیارد دلار در این منطقه پراهمیت سرمایه گذاری کرده است اما بی شک به دست کم ۱۵ میلیارد دلار سرمایه دیگر نیاز دارد تا بتواند به برنامه تولید یک میلیون بشکه ای غرب کارون جامه عمل بپوشاند، این موضوع البته باید با تامین سرمایه از طریق جلب و جذب مشارکت های خارجی صورت بگیرد و مسئولان نفتی کشورمان امیدوارند با طراحی مدل های جدید همکاری و مشارکت با شرکت های بزرگ نفتی بتوانند منابع مالی مورد نیاز توسعه غرب کارون را تامین کنند.

اما یک نکته بسیار مهم که لازم است در همین شرایط مورد توجه برنامه ریزان و تصمیم سازان نفتی ایران قرار بگیرد توجه به دورنمای این تمدن صنعتی جدید استف منطقه غرب کارون و به طور کلی غرب استان خوزستان از جمله محروم ترین نواحی کشور است و ظهور یک تمدن جدید صنعتی بر پایه نفت باید توام با رفع محرومیت و ایجاد زنجیره ای از توسعه پایدار و پیدایش رفاه و رضایت نسبی در منطقه همراه باشد.

تمدن صنعتی عسلویه به دلیل شدت نیاز کشور در برخی موارد ، موضوع همگامی با شرایط منطقه را در اولویت قرار نداد، چاره ای هم نبود چون میدان گازی پارس جنوبی در آستانه غصب به دست رقیب بود و بر اثر همین مساله اولویت های موجود تا حد محسوسی جابجا شد، اما در باره منطقه غرب کارون امید می رود با درک تجربه تمدن گازی عسلویه، اولویت دهی به ایجاد موج پیشرفت در منطقه مورد توجه متولین قرار بگیرد.