معاون وزیر نفت در گفت‌وگو با رادیو اقتصاد مطرح کرد

معاون وزیر نفت در گفت‌وگو با رادیو اقتصاد خبر از وابستگی بی‌سابقه کشور به گاز و راهکارهای کاهش ریسک و تنوع سبد انرژی را اعلام کرد.

آوای جنوب، در روزهای اخیر بحث‌های متعددی درباره جایگاه گاز در سبد انرژی کشور و موضوعاتی چون انتقال گاز روسیه به ایران، ضرورت صرفه‌جویی در مصرف و استانداردسازی صنایع مطرح شده است.

وابستگی بی‌سابقه به گاز و لزوم حرکت به سمت انرژی‌های پاک و متنوع و استفاده از گاز به‌عنوان یک منبع تولید با ارزش برای محصولات با کیفیت، ازجمله تأکیدات اخیر رئیس‌جمهوری نیز بوده است. همچنین، مسئله گاز مجازی در صادرات محصولات گلخانه‌ای که ناشی از پایین بودن بهای گاز تحویلی است، باعث شده برخی تولیدکنندگان بدون انگیزه بهینه‌سازی مصرف، از یارانه‌های سنگین انرژی بهره‌مند شوند.

این شرایط، شرکت ملی گاز ایران را بر آن داشته تا با تدوین استانداردها و تغییر آرایش سوخت، مدیریت مصرف بهینه در صنایع را دنبال کند. در همین زمینه، رادیو اقتصاد با سعید توکلی، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در روز ۲۵ شهریورماه در این خصوص به گفت‌وگو نشسته است.

مشروح گفت‌وگو معاون وزیر نفت با رادیو اقتصاد

در یکی دو روز گذشته گفت‌وگوهای متعددی درباره مسایل انرژی داشتیم؛ ازجمله موضوع انتقال گاز روسیه به ایران که در حاشیه آن، پرسش‌هایی درباره ظرفیت مصرف نیز مطرح شد. اگر شنونده ما بوده‌اید، حتماً در جریان این بحث‌ها قرار گرفته‌اید.

اکنون صحبت از وابستگی بی‌سابقه کشور به گاز در سبد انرژی است؛ موضوعی که رئیس‌جمهور نیز بر لزوم تجدیدنظر در آن و حرکت به سمت تولید انرژی‌های پاک و سایر منابع، به‌ویژه برق، تأکید کرده است. گاز باید به‌عنوان یک منبع ارزشمند، بیشتر در تولید محصولات باکیفیت و متنوع به‌کار گرفته شود.

از سوی دیگر، پدیده «گاز مجازی» در صادرات مطرح شده؛ جایی که برخی محصولات گلخانه‌ای ایران به دلیل قیمت بسیار پایین گاز تحویلی، در بازار کشورهای همسایه رقابتی شده‌اند، بدون آن‌که تولیدکنندگان انگیزه‌ای برای بهینه‌سازی مصرف داشته باشند.

همین مسئله باعث شد شرکت ملی گاز ایران بر ضرورت استانداردسازی صنایع و جلوگیری از صادرات گاز مجازی تأکید کند.

همچنین، با تغییر آرایش سوخت و پیش‌بینی تنوع سوختی، وزارت نفت می‌کوشد بهترین شیوه مدیریت مصرف را در سبد انرژی کشور اعمال کند.

در ادامه، درباره این موضوعات بیشتر خواهیم شنید؛ مهمان ما در این برنامه، دکتر سعید توکلی، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران است که هم‌اکنون به برنامه «رادیو اقتصاد» پیوسته‌اند. سلام عرض می‌کنم آقای دکتر، وقت شما بخیر.

عرض سلام و ادب و احترام دارم خدمت شما جناب آقای خیرخواه و همه شنونده‌های خوب رادیو اقتصاد. خیلی متشکرم من در خدمت شما هستم.

سپاسگزارم آقای دکتر! اقتصاد کشور در حوزه انرژی به‌شدت به گاز متکی است؛ اعداد هم نشان می‌دهد که این وابستگی بسیار بالاست، به‌گونه‌ای که در برخی بخش‌ها به سه‌چهارم ظرفیت کل می‌رسد و در نیروگاه‌ها حتی به چهارپنجم یا شاید بیشتر! به نظر شما، این مسیر و این روش مصرف درست است؟ اگر نه، چه باید کرد؟

همان‌طور که شما به‌درستی اشاره کردید، حدود ۷۳ تا ۷۴ درصد از سبد انرژی کشور ما به گاز طبیعی وابسته است؛ در حالی‌ که در هیچ نقطه‌ای از دنیا چنین سهمی برای گاز در سبد انرژی دیده نمی‌شود. از سوی دیگر، تقریباً ۸۰ تا ۸۳ درصد سوخت نیروگاه‌های کشور گاز است، در حالی که میانگین جهانی در این زمینه حدود ۲۰ تا ۲۳ درصد است. این ارقام به‌خوبی نشان می‌دهد که سبد انرژی ما از تنوع کافی برخوردار نیست و همین موضوع گاز را به بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تأمین‌کننده انرژی تبدیل کرده است.

اما این وابستگی بالا، تهدیدها و خطرات خاص خودش را هم به همراه دارد؛ زیرا اگر خدای نکرده ناپایداری یا اتفاقی در تأمین گاز رخ دهد، بخش زیادی از مصرف‌کنندگان کشور، چه واحدهای تولیدی و چه مصرف‌کنندگان اصطلاحاً «خام‌سوز»، تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

راهکار چیست؟ در کنار تلاش برای افزایش تولید، باید در سمت مصرف هم به تنوع‌بخشی در سبد انرژی توجه جدی داشته باشیم. یکی از مهم‌ترین محورهای این تنوع، بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر است که در دنیا متناسب با شرایط اقلیمی و آمایش سرزمین به بهترین شکل دنبال می‌شود. همچنین، در حوزه نیروگاهی می‌توان از ظرفیت نیروگاه‌های اتمی و سوخت‌های جایگزین در بخش‌های مختلف استفاده کرد تا سبد سوخت کشور متوازن‌تر شود.

برای نمونه، کشور چین با وجود آن‌که یکی از بهترین الگوها در تنوع‌بخشی به سبد انرژی است، همچنان حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد از سوخت خود را ـ بر اساس آخرین آمار مؤسسه‌های انرژی در سال ۲۰۲۳ ـ از زغال‌سنگ تأمین می‌کند. اما نکته مهم این است که چین این سوخت را در نقاطی به‌کار می‌گیرد که هم امکان تولید نیرو فراهم باشد و هم از نظر زیست‌محیطی، کنترل‌های سخت‌گیرانه صورت گیرد تا انتشار آلاینده‌ها وضعیت هوا را تحت تأثیر قرار ندهند.

بنابراین، اگر بخواهیم جمع‌بندی کنیم، دقیقاً همان‌طور که اشاره فرمودید، تنها راهکار واقعی این است که علاوه بر تمرکز بر مصرف، به تنوع‌بخشی و متوازن کردن سبد انرژی کشور نیز توجه جدی داشته باشیم.

آقای دکتر، همان‌طور که رئیس‌جمهور نیز به این موضوع اشاره کرده‌اند، تغییر در سبد انرژی کشور به‌صورت جدی در دستور کار است. به عنوان معاون وزیر نفت، شما فکر می‌کنید اگر بخواهیم سبد انرژی را متنوع کنیم، چه منابع و امکانات دیگری غیر از گاز در اختیار داریم؟

اشاره درستی داشتید؛ اجازه بدهید با یک آمار توضیح دهم تا موضوع روشن‌تر شود. ما سالانه، به‌طور متوسط، بیش از ۳۶ تا ۳۷ درصد گاز تولیدی کشور را در اختیار صنایع قرار می‌دهیم و همین مقدار تقریباً به نیروگاه‌ها تخصیص داده می‌شود. بخش خانگی حدود ۲۵ درصد مصرف را به خود اختصاص می‌دهد و باقی آن مربوط به حمل و نقل و سایر بخش‌هاست.

اگر بتوانیم وابستگی نیروگاه‌ها به گاز را آرام‌آرام کاهش دهیم، با روش‌های مختلفی این کار ممکن است. یکی از مهم‌ترین روش‌ها افزایش راندمان نیروگاه‌هاست؛ به این صورت که حتی با همان میزان گاز موجود، بتوانیم مقدار بیشتری برق تولید کنیم. این موضوع در برنامه هفتم پیشرفت نیز پیش‌بینی و تکلیف قانونی برای آن مشخص شده است.

روش دیگر، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است که یکی از دغدغه‌های دولت چهاردهم بوده و اقدامات بسیار خوبی در این زمینه انجام شده است. علاوه بر این، افزایش راندمان تجهیزات صنعتی ـ به‌ویژه تجهیزاتی که در زمان راه‌اندازی دارای برچسب بازدهی بالاتری هستند ـ می‌تواند کمک کند تا مصرف گاز در بخش صنعت کاهش یافته و به تدریج وابستگی سبد انرژی کشور به گاز کمتر شود.

یکی دیگر از مباحث مهم، مصرف گاز در بخش خانگی است. طبق الزامات اسناد بالادستی و مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، در اوج سرما حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از میزان گاز مصرفی مربوط به گرمایش محیط است.

اگر بتوانیم با رعایت این الزامات، ازجمله استفاده از پنجره‌های دوجداره، عایق‌بندی مناسب ساختمان، انتخاب تجهیزات هوشمند و بهره‌گیری از تجهیزات با راندمان بالا در سیستم‌های گرمایشی و موتورخانه‌ها، مصرف گاز را بهینه کنیم، می‌توانیم به تدریج وابستگی زیاد به گاز در بخش خانگی را کاهش دهیم. این بهینه‌سازی مصرف، امکان آزادسازی ظرفیت گاز را برای بخش‌های دیگر تولید و توسعه صنعتی فراهم می‌کند و به تعادل بهتر سبد انرژی کشور کمک می‌کند.

آقای دکتر، شما پیش‌تر به موضوع مهم «گاز مجازی» اشاره کردید. این موضوع نه‌تنها برای محصولات گلخانه‌ای صادراتی اهمیت دارد، بلکه در سطح اقتصاد ملی نیز مطرح است. بسیاری از فعالان اقتصادی و اقتصاددانان همواره درباره پیامدهای این شیوه هشدار داده‌اند.

نظر وزارت نفت در این زمینه چیست؟ اگر قرار باشد اصلاحاتی صورت گیرد، این اصلاحات باید بر تولیدکنندگان صادرکننده محصولات کشاورزی متمرکز شود یا این‌که ما باید با نگاه واقع‌گرایانه، سبد انرژی را متنوع کرده و از روش‌های نوین بهره بگیریم تا اشتباهات گذشته تکرار نشود؟ مردم هم انتظار دارند که مدیران اشتباهات تصمیمات گذشته را دوباره تکرار نکنند.

ببینید، کاملاً درست می‌فرمایید؛ این موضوع ناظر به آینده است و اهمیت بالایی دارد. واقعیت این است که باید میزان منابع انرژی کشور، فرقی نمی‌کند که گاز باشد یا سایر منابع، به شکل بهینه و متناسب مصرف شود. برای مثال، در بخش گلخانه‌ها، استانداردهای جهانی میزان مصرف انرژی هر واحد تولید را مشخص می‌کنند و واحدها باید بر اساس یک خط مبنای مصرف عمل کنند.

در کشور ما، شدت مصرف انرژی در گلخانه‌ها واقعاً بالاتر از استانداردهای جهانی است و قیمت انرژی نیز در کشور ما بسیار پایین است، یعنی متعارف نیست. وقتی مصرف انرژی بالاتر از خط مبنا باشد و رعایت استانداردها صورت نگیرد، به‌طور طبیعی هزینه مصرف‌کننده کاهش می‌یابد و در نتیجه قیمت تمام‌شده محصول پایین می‌آید. این موضوع باعث ایجاد پدیده‌ای به نام «گاز مجازی» یا «گاز پنهان» می‌شود، مشابه همان مفهوم «آب مجازی» در محصولات کشاورزی. به این معنا که با مصرف بیش از حد انرژی ارزان، محصول صادر می‌شود بدون آنکه انگیزه‌ای برای بهینه‌سازی مصرف وجود داشته باشد.

این پدیده تنها محدود به بخش گلخانه‌ای نیست؛ در بخش مرغداری‌ها هم اگر واحدهای تولید بر اساس استانداردها و الزامات طراحی نشوند، میزان مصرف گاز برای تولید گوشت یا مرغ بیش از حد استاندارد خواهد بود. بنابراین، در عصر کمیابی به معنای کمبود منابع، بسیار مهم است که انرژی در جای درست و به شکل بهینه استفاده شود.

ان‌شاءالله، حتماً. ما آماده‌ایم تا با شما و دیگر کارشناسان متخصص حوزه انرژی که این تحقیقات و مطالعات مهم را در وزارت نفت و حوزه شرکت ملی گاز انجام می‌دهند، بیشتر صحبت ‌کنیم و با تشکر از شما آقای دکتر توکلی؛ معاون وزیر و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران که در این برنامه شرکت کردید.

من هم از شما بابت برنامه خوب‌تان سپاسگزارم.