آوای جنوب
مخالفت مخالفان برجام، کماکان به قوّت خود باقی است، امّا وضعیت در ارتباط با حامیان برجام، قدری متفاوت است و مروری بر اظهارات پسابرجامی این طیف، نتایج قابل تأملی به‌دست می‌دهد.

مواضع متفاوت حامیان برجام؛ از جهانگیری و صالحی تا ولایتی و شمخانی
آوای جنوب؛ احد شیرزاد ـ برجام با همه حرف و حدیث‌ها و همه ابعاد فنّی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی خود، یک وجه جذّاب و البته قابل تأمل هم دارد، و آن اظهارات سیاسیون، کارشناسان و در یک کلمه خوّاص درباره آن است. درباره چهره‌های مخالف برجام می‌توان گفت که مخالفت آن‌ها، کماکان به قوّت خود باقی است، امّا وضعیت در ارتباط با موافقان برجام، قدری متفاوت است و مروری بر اظهارات پسابرجامی این طیف، نتایج قابل تأملی به‌دست می‌دهد.

در بین حامیان برجام از ابتدا تا امروز، بی‌شک ۲ تن در قلّه قرار دارند؛ حسن روحانی و محمّدجواد ظریف. علاوه بر این ۲، فهرستی از چهره‌های سیاسی حامی دولت وجود دارد که در ماجرای برجام، هم‌سو و هم‌داستان با روحانی و ظریف بوده‌اند و برای پذیرش اجتماعی برجام تلاش کرده‌اند. اکنون سؤال این است که مواضع این افراد در پسابرجام چه وضعیتی پیدا کرده است و آیا اشتراک نظر آن‌ها با روحانی و ظریف در موضوع برجام، همچنان ادامه دارد یا خیر؟

* ولایتی و مقایسه برجام با ترکمانچای

علی‌اکبر ولایتی از شاخص‌ترین حامیان توافق هسته‌ای به‌شمار می‌آید. برخی با استناد به مناظرات انتخابات ۹۲ معتقدند اظهارات او در مقابل منتقدان روحانی در موضوع هسته‌ای، در سنگین شدن کفّه ترازو به‌نفع روحانی بی‌تأثیر نبوده است. او که در برنامه تلویزیونی گفته بود: «اگر برجام امضاء نمی‌شد، گزینه بعدی، جنگ بود»، اظهارات متفاوتی را طی ماه‌های اخیر مطرح کرده است.

ولایتی در نشست «تجربه ماندگار» که در ۹ خرداد برگزار شد، با اشاره به برجام می‌گوید: «در داخل کشور جناح و تفکری وجود داشت که می‌گفت برای راحت زندگی کردن و معیشت خود را با غربی‌ها درنیندازیم. بعضی ها در ظاهر می‌گفتند از مذاکرات ضرر نمی‌کنیم. حتی افرادی هم تحت عنوان دلسوزی می‌گفتند که هسته‌ای چیز خاصی نیست! مثل علی رزم آرا (نخست‌وزیر پهلوی) که می‌گفت ایرانی‌ها نمی‌توانند یک لول‌هنگ (آفتابه سفالی) بسازند. اینها رزم آراهای عهد ما بودند که دیپلماسی لول‌هنگ را بازی می‌کردند».

وی در ادامه می‌گوید: «در ماجرای برجام نان و آب مردم را به برجام گره زدند و همه جای کشور تعطیل بود. در هیات مذاکره کننده همه بار روی دوش دکتر ظریف بود و واقعا تلاش کرد، اما نمی‌شود یک نفر متخصص همه چیز باشد، بلکه باید کارشناسان مختلف حضور داشته باشند و در مجلس نیز این موضوع مطالعه و بررسی شود. آیا مجلس باید چنین چیزی که این میزان مهم است را در عرض ۲۰ دقیقه تصویب کند».

انتقاد از برجام توسط ولایتی آن‌قدر بالا می‌گیرد که به مقایسه آن با ترکمانچای می‌پردازد: «یک اشکال دیگر برجام نداشتن متن فارسی بود که احساس حقارت به انسان دست می‌داد. حتی عهدنامه های گلستان و ترکمانچای هم با آن متن ذلت بار، نسخه فارسی داشتند اما درباره برجام این هم انجام نشد».

روایت جهانگیری از کلاه آمریکایی‌ها در برجام

معاون اوّل کابینه حسن روحانی که از ابتدای دولت با او همراه بوده و از حامیان اصلی برجام به‌شمار می‌رود، خرداد سال جاری در جمع مردم زنجان می گوید:

«امروز دشمن ما طور دیگری خودش را نشان داده است و به یک نوعی کلاه‌گذاری کرده و حیله به خرج داده است، چرا که آمده با ما مذاکره کرده و قرارداد بستیم، بعد از توافق، ایران به تعهداتش عمل کرده و آژانش انرژی اتمی هم تاکنون در هر ۱۴ مرتبه گزارش، اجرای تعهدات ایران را تأیید کرده است». جهانگیری سال قبل هم در شورای اداری اصفهان گفته بود: «خروج آمریکا از برجام باعث غافلگیری ما شد».

شمخانی: موافق امضای برجام نبودم

دبیر شورای‌عالی امنیت ملّی از ابتدای روی کار آمدن حسن روحانی تا کنون، علی شمخانی بوده است و همواره به‌عنوان یکی از حامیان برجام و سیاست‌های هسته‌ای روحانی به‌شمار رفته است. با این حال، هفته گذشته سخنان متفاوتی از وی منتشر شد. شمخانی در مصاحبه‌ با شبکه «ان‌بی‌سی نیوز» با اشاره به برجام می‌گوید: «برخی از مردم در ایران احساس می‌کردند که امضای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میلادی اشتباه بود». در ادامه، وقتی خبرنگار ان‌بی‌سی از شمخانی می‌پرسد که «آیا شما نیز یکی از این افراد هستید؟» او در جواب می‌گوید: «بله، من تابع دیدگاه‌های مردم ایران هستم».

صالحی: در مذاکرات یک گروهان مقابل یک لشکر بودیم

شاید بتوان جنجالی‌ترین اظهارات برجامی در تضاد با اظهارات روحانی و ظریف را سخنان سال گذشته علی‌اکبر صالحی دانست. اهمیت سخنان وی از آن رو بود که صالحی از اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای به‌شمار می‌رفت و از ابتدای روی کار آمدن دولت تاکنون مردم شماره یک هسته‌ای روحانی بوده است.

صالحی، خرداد ۹۷ در جمع دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع) می‌گوید:

«این حرفی درست و دارای مبنا است که چرا برجام، نسخه فارسی ندارد؟ این درست است. ببینید؛ شورای امنیت یا سازمان ملل، وقتی قطعنامه‌ یا کنوانسیونی صادر می‌کنند، به شش زبان مسلّط دنیا آن را می‌نویسند؛ مثلاً روسی، چینی، انگلیسی، فرانسوی و عربی. امّا در معاهده‌ای که طرفینی است، معمول این است که به زبان هر دو طرف مکتوب می‌شود؛ مثلاً یک طرف یوگسلاوی و یک طرف، ترکیه است. اینها می‌گویند این معاهده را طوری باید بنویسیم که اگر اختلافی پیش آمد، دادگاه ما بتواند درباره آن قضاوت کند. این حرف، به نظر من حرف درستی است. چون الان اختلاف تفسیر پیدا شده و الان آمریکا هر کاری می‌کند می‌گوید من نقض برجام نکرده‌ام؛ ما می‌گوییم نقض برجام است. خب کدام درست است؟ آمریکا قبل از خروج از برجام، اقدامات بسیاری انجام داده بود و می‌گفت من نقض برجام نکرده‌ام. این به خاطر تفاسیر بود».

صالحی ادامه می‌دهد: «… ما در مذاکرات، یک گروهان بودیم در مقابل یک لشکر؛ واقعاً یک لشکر بودند… یا مثلاً درباره شروط مقام معظّم رهبری، خب ایشان بارها فرمودند شما از این‌ها تضمین بگیرید. من به یاد دارم که رهبر انقلاب در جلسات، می‌گفتند که رئیس جمهور آمریکا بیانیه را بخواند و امضاء کند، ولی نشد و در نهایت آقای کری و دیگران خواندند…».

*سریع القلم: توقعات برجامی ظریف و روحانی از ابتدا اشتباه بود

محمود سریع‌القلم از چهره‌های نزدیک به حسن روحانی که در زمان ریاست وی بر مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری، مشاور روحانی بوده است، تیرماه ۹۷ در گفت‌وگویی می‌گوید: «همزمان با مذاکرات ایران و قدرت‌های جهانی، فضایی در کشور ایجاد شد که می‌گفت اگر برجام شکل بگیرد، تحریم‌ها برداشته می‌شود، سرمایه‌گذاری خارجی فوراً شروع می‌شود و همه مشکلات حل خواهد شد. این تصور از برجام از ابتدا اشتباه بود».

وی در ادامه می‌گوید: «ساده‌انگارانه بود که تصور می‌کردیم اگر در مسئله هسته‌ای با آمریکا توافق کنیم، آمریکایی‌ها اعم از خزانه‌داری و کاخ سفید و کنگره آمریکا دیدگاه‌شان را نسبت به ما تغییر می‌دهند و تحریم‌ها تخفیف پیدا می‌کند، این دیدگاه رومانتیک شاید ناشی از فقدان شناخته آمریکا بود».

مهرعلیزاده: همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد برجام گذاشتند/ اهدای نشان پهلوانی به ظریف توسط مهرعلیزاده

محسن مهرعلیزاده فعّال سیاسی اصلاح‌طلب و استاندار سابق اصفهان که چندماهی بیشتر از خروجش از دولت به‌دلیل بازنشستگی نمی‌گذرد، در پاسخ به این سوال که عملکرد اقتصادی دولت را چطور ارزیابی می‌کنید، می‌گوید: «متأسفانه باید گفت تعریفی ندارد. دولت تمام تخم‌مرغ‌هایش را در سبد برجام گذاشت، اما برجام بنا به هر دلیلی با این وضعیت روبرو شد … تمام اتکای دولت به این بود که برجام به نتیجه می‌رسد، اما هیچ تئوری جایگزینی در مقابل آن تعریف نشد و در میان اجزای دولت نیز انسجام کافی وجود ندارد».

صادق خرازی: باید بپذیریم در برجام اشتباه کردیم

مشابه اظهارات مهرعلیزاده از سوی صادق خرازی دیگر فعّال سیاسی اصلاح‌طلب ابراز می‌شود. مشاور رئیس دولت اصلاحات با اشاره به برجام می‌گوید:

«ما در برخی جاها یک غلوهایی کردیم و این باعث یک سری درگیری برای ما شده است. دقیقاً همان زمانی تلقی و تصورشان بر این بود که همه چیز به برجام وصل است و آب خوردن مردم را به برجام وصل کردند و این به نظر من یک اشتباه استراتژیک است، در حالی که ما نباید این کار را می‌کردیم ما در حقیقت باید با صلابت و قدرتمندانه روی مواضع انقلابی خودمان پافشاری می‌کردیم. اینجا در مذاکرات برجام جایگاه مردم کجا قرار داشت؟ باید با مردم صادقانه صحبت کنیم و به مردم بگوئیم در این زمینه‌ها اشتباه کردیم و اگر اشتباه نمی‌کردیم امروز خیلی دستاوردهای زیادی هم نداشتیم مردم ما نمی‌خواهند ما را محاکمه کنند».

خرازی همچنین در مناظره با مدیرمسئول روزنامه کیهان می‌گوید: «برجام اگر رویه شود، بالاترین خیانت است». وی در اظهارنظری دیگر، با اشاره به سازوکار مالی اروپا می‌گوید:

«اگر اروپا بخواهد این مشکل تکنیکی و فنی را دستمایه و دستاویزی برای کم‌تحرکی آنها جهت رسیدن به مسیر تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران شود، تهران هم دلیلی نمی‌بیند که دست بسته کناری بنشیند و به برجام و به دستاوردهایی که چیزی نصیب جمهوری اسلامی ایران نکرده است، نگاه کند».

سیر اظهارات متفاوت چهره‌های نزدیک به ظریف و روحانی درباره برجام، هر روز وارد فاز جدیدی می‌شود. باید دید تا پایان دولت تدبیر و امید، این سیر چه روندی را تجربه می‌کند و آیا اسامی دیگری به این لیست اضافه می‌شوند یا خیر.